SARAJEVSKA SAHAT KULA
Sarajevska Sahat kula jedan od najprepoznatljivijih spomenika u Sarajevu gradu, a ujedno i svojevrsni simbol grada. Smještena je u centru Baščaršije, historijskog jezgra olimpijskog grada, pored Ferhadije, najpoznatije sarajevske ulice.
Kula je izgrađena 1573. godine, za vrijeme vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog. Visoka je trideset metara, a sagrađena je od kamena. Nalazi se u neposrednoj blizini Gazi Husrev-džamije i jedna je od najvećih u Bosni i Hercegovini. Poslije požara 1697. godine, kada je spaljena pod naletom palikuće Eugena Savojskog, obnovljena je 1762. godine.
U ta vremena, kao i dan danas, imala je važnu ulogu u svakodnevnom životu našeg glavnog grada i pomagala je stanovništvu da se orijentišu u vremenu i prostoru. Na sve četiri strane Sahat kula se okitila prelijepim satovima, pružala snažan vizuelni identitet i podsjećala na bogatu istoriju grada.
Pored svoje funkcionalnosti, Sahat kula ima i simboličnu vrijednost. Kroz povijest je doživjela razne promjene, ali je ostala važan dio kulturne baštine Sarajeva. U više navrata bila je oštećena - ponajviše tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu. Restaurirana je i ponovo predstavljala jedno od najprepoznatljivijih kutaka u srcu Sarajevu. Ne samo da je bila i ostala turistička atrakcija, ona, Sahat kula, danas je i važan simbol olimpijskog grada, njegovog naslijeđa i tradicionalnog arhitektonskog stila gradnje tog vremena.
Jedini je javni sahat u svijetu koji mjeri vrijeme lunarno, “a la turca”, po kojem se određuje vrijeme klanjanja namaza i prema kojem se smjena dana i noći dešava u vrijeme akšama, odnosno zalaska sunca. Kako se dužina dana tokom godine skoro svakodnevno mijenja, sahatni mehanizam je potrebno stalno podešavati, a to je dužnost muvekita. U avliji Begove džamije nalazi se svojevrsna opservatorija –muvekithana - u kojoj se, na osnovu preciznih tehnika i instrumenata, određivalo tačno vrijeme.
Zanimljivo je da su satni mehanizam donijeli iz dalekog Londona u veličanstveni grad ovdašnji trgovci Hašimaga Glođo i Mehaga Kapetanović, a kazaljke i brojeve, na sva četiri brojčanika, pozlatio je Abdulah Kasumagić, poznati sarajevski sahadžija i nekadašnji muvekit. Nakon reparacije, koju je uradio sahadžija Kasumagić, godine 1967. godine pozlaćene su kazaljke, kao i brojevi, koje je uradio sahadžija Kasumagić. U ovo doba gradski muvekit bio je Mensur Zlatar, koji duže od pola vijeka navija ovaj nesvakidašnji sahat. Znameniti mjerač vremena spomenuo je u svojim zapisima i nezaboravni putopisac Evlija Ćelebija, koji je, uz ostalo, zapisao “…da se sa zapadne strane džamije nalazi kula sa sahatom”.
Muvekit Mensur ističe da je, prije londonskog mehanizma, na Kuli postojao turski sahat, koji je boravio na Baščaršiji, odakle je odnesen u džamiju na Vratniku. Prvobitni sat je imao brojčanik samo na jednoj strani, okrenutoj prema džamiji, a ovaj drugi ima transmisiju koja omogućava kazaljke na sve četiri strane, govorio je muvekit. On dodaje da je njegova dužnost bila da održava sahat, da ga navija i brine o sahatnom mehanizmu na ovom specifičnom mjeritelju vremena, koji mjeri lunarodno vrijeme!
Vjerovatno je bio i ostao - jedini na dunjaluku! Podsjećamo vas, dragi naši ABC-Deovci, da pokazivanje vremena po lunarnom kalendaru znači da u momentu zalaska sunca, sahat pokazuje dvanaest sati, po hidžretskom kalendaru, po kojem zalaskom sunca prestaje jedan datum i nastaje drugi. S obzirom na to da dan traje duže, odnosno kraće, uglavnom po jednu minutu, sahat na Kuli je naštiman da u 24 sahata brza ili kasni po jednu minutu, te da se muvekit ne bi penjao svaki dan na 30 metara visoku kulu, do čijeg sahata vodi čak 76 drvenih stepenika! Zbog takvog pokazivanja vremena muvekitova obaveza prema sahatu je bila sve veća.
Zlatar ističe da osoba, koja brine o sahatu, mora biti blizu Sahat-kule, čija je radnja udaljena tek nekoliko metara. Bez obzira na kompleksnost posla i penjanja na kulu, Zlatar kaže da mu služba muvekita mnogo znači. Veli - više od pet decenija ovo radim, tako da mi je “ušlo u krv” i da mi emotivno puno znači. On je, van svake sumnje, jedinstven u svijetu, a i ovaj sat je u vlasništvu Vakufa, koji je ostavio Gazi Husrev-beg", veli Zlatar. Inače, muvekit znači na turskom jeziku – “vrijeme”! U doba kada je pravljena Sahat-kula, muvekit je imao vrlo važnu ulogu, čak više nego danas, jer je morao da izračunava vrijeme i da navije sahat, a u te svrhe koristio je primitivni instrument, koji su domoroci koristili na brodovima.Vrijeme akšama određivao je pomoću sjene i sunca, a ostale namaze prema akšamu. Nakon toga je, razvijanjem moreplovstva, korišten je sekstant, napredniji instrument za mjerenje. Taj instrument je sarajevska muvekithana također posjedovala i vrijeme je bilo lakše i preciznije određivati.
Najzad, Sahat kula je proglašena nacionalnim spomenikom države Bosne i Hercegovine.
I zato, molimo sve ABC Djeca djevojčice i dječake da u Šeheru planiraju i jednu fotku u društvu sa znamenitom Sahat kulom!
